Το δημοτικό τραγούδι, οι τοπικοί χοροί, η υφαντική τέχνη, το κέντημα, το πλέξιμο, η καλλιέργεια του σιταριού, ο νερόμυλος, η παρασκευή του ψωμιού, η καλλιέργεια της αμπέλου, η θεραπευτική με βότανα, η συλλογή των βρώσιμων χόρτων και μανιταριών, η κατασκευή εργαλείων, ενδυμάτων από δέρματα και φυτά, η κατασκευή χρηστικών αντικειμένων από πηλό, τα παραμύθια, οι θρύλοι, οι δοξασίες, η μαγειρική τέχνη, όλα αυτά και άλλα πολλά αποτελούν τη Λαϊκή Παράδοση του Λογκανίκου.
Η παράδοση του τόπου μας περιλαμβάνει όλες τις αυθεντικές εμπειρίες που έχουν σχέση με τις προσπάθειες που έκαναν οι πρόγονοί μας για να επιβιώσουν και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους. Το χαρακτηριστικό της παράδοσης είναι ότι καταγράφει με χειρουργική ακρίβεια όλα αυτά που συμβαίνουν, όχι στις μάχες και στους πολέμους, όχι στις πλούσιες αίθουσες των ιθυνόντων, όχι στα χρηματιστήρια της εκάστοτε εποχής, αλλά στα σπίτια, στα χωράφια, στο εργοστάσιο, στα σχολεία, στα πατητήρια, στις στάνες, στα πανηγύρια, στους γάμους, στις κηδείες, στις γειτονιές και τις ρούγες, στις εκκλησιές και στα γεννητούρια. Η παράδοση ενός τόπου είναι ένα σύνολο από δοκιμασμένες τεχνικές που τελειοποιήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου προκειμένου να εξυπηρετηθεί η ζωή. Η Παράδοση επί πλέον παρέχει στον άνθρωπο ψυχική δύναμη, να μπορέσει να αντέξει τα βάσανα και τον θάνατο. Δες τα παραμύθια, τους θρύλους, τα τραγούδια και τα μοιρολόγια. Όλα αυτά, μαζί με την θρησκευτική παράδοση, έχουν σκοπό να μυήσουν τον άνθρωπο στο μυστήριο του θανάτου και να τον κάνουν δυνατό να αντέξει όλα αυτά τα δύσκολα και να μην καταρρεύσει.
Εμείς εδώ στο Λογκανίκο αλλά και στη Λακωνία επιβιώσαμε με την καλλιέργεια της γης, της ελιάς, της μέλισσας. Γνωρίζαμε να τρέφουμε ζώα, να φτιάχνουμε από μόνοι μας τα τυριά. Να τα συντηρούμε στο λάδι ή στο αλάτι. Γνωρίζαμε να συντηρούμε το χοιρινό κρέας καπνίζοντάς το στο τζάκι με κυπαρίσσι και κέδρο. Άλλοι το έβραζαν σε καζάνια με πορτοκάλια και το συντηρούσαν σε μεγάλα γυάλινα βάζα. Παρασκευάζαμε τα ζυμαρικά της χρονιάς χυλοπίτες τραχανάδες. Γνωρίζαμε καλά την κηπουρική. Στην βρυσούλα, αλλά και στον Ευρώτα καλλιεργούσαμε όλα τα λαχανικά και συντηρούσαμε όλους τους σπόρους, τους οποίους χάσαμε, χάνοντας ανεπιστρεπτί τις ανεπανάληπτες γεύσεις τους. Στον Ταΰγετο, στα Κρεβάτια και στη Ρικίτσα, καλλιεργούσαν τα όσπρια, φακή, φασόλια μαυρομάτικα, ρεβίθια και ίσως και πολλά άλλα, απίστευτης ποιότητας και γεύσης.
Κάθε άνδρας γνώριζε πως να βγάζει τον ασβέστη από τις ασβεστόπετρες δημιουργώντας αυτοσχέδια ασβεστοκάμινο. Ο ασβέστης απαραίτητος για το χτίσιμο των σπιτιών και την καθαριότητα του ασβεστώματος. Όλοι γνώριζαν να κάνουν κάρβουνα ακόμα και οι γυναίκες και τα παιδιά. Εδώ στον τόπο μας οι άνδρες γνώριζαν πως θα θεμελιωθεί ένα σπίτι. Πως θα αλλαχθεί η σκεπή, πως θα χτιστούν οι πεζούλες για να μην φύγει με τη βροχή το χώμα και τα δέντρα. Γνώριζαν πως να βάζουν την κότα να κλωσήσει τα αυγά και να κάνει κλωσόπουλα. Γνώριζαν να μαζεύουν το σπάρτο σε δεμάτια και να τα πηγαίνουν στον Κοτιτσάνη το ποτάμι για να αποσυντεθούν τα μαλακά μέρη του φυτού και να μένουν καθαρές οι δυνατές ίνες με τις οποίες έφιαχναν τριχιές, σακούλια, κιλίμια, στρωσίδια. Γνώριζαν την παραγωγή των κουκουλιών από τον μεταξοσκώληκα. Από τα κουκούλια γινόταν η παραγωγή των μεταξωτών μαντηλιών στην Καλαμάτα. Κάθε σπίτι που θα έκανε γάμο θα έπρεπε να κρεμάσει στο πέτο των συμπεθέρων ένα λευκό μαντήλι. Γνώριζαν να υφαίνουν σαζώματα από το τρίχωμα της γίδας. Τα σαζώματα πλένονταν και στεγνώνονταν εύκολα. Το τρίχωμα της γίδας το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή μιας κάπας με κουκούλα κατάλληλης για επανωφόρι των βοσκών και των γεωργών. Αν τύχαινε κανένας να νυχτωθεί έξω με βροχή και κρύο, με αυτό το ρούχο παρέμενε στεγνός και ζεστός. Κούρευαν τα πρόβατα και έκλωθαν νήμα με το οποίο έπλεκαν ζεστά εσώρουχα. Ξέραιναν τα σύκα και κατασκεύαζαν πλεξάνες από αυτά και έτσι τα είχαν για γλυκό όλο το χειμώνα. Τα μαυρόσυκα τα άνοιγαν στα δύο και έβαζαν ανάμεσα ματσάκια θυμάρι ή δυόσμο, ή φύλλα δάφνης για καλλίτερη συντήρηση και άρωμα. Αποξήραιναν μήλα, αχλάδια, ρόδια και είχαν όλο το χρόνο. Μάζευαν, ξήραιναν και αποθήκευαν χαμομήλι, φασκόμηλο, τσάι του βουνού. Μάζευαν το βαλσαμόχορτο και έφιαχναν βαλσαμόλαδο για τις πληγές και για τις κατακλίσεις. Ήξεραν ότι τη βρώμη αν την έβαζες με ζεστό νερό να μουλιάσει θα μπορούσες να θεραπεύσεις με αυτόν τον πολτό τα εκζέματα και την ψωρίαση. Ο παππούς μου Ηλίας Μάρκος ή Παυλολιάς, ήξερε να μαζεύει ένα βότανο με το οποίο θεράπευαν παραδοσιακά την επιληψία. Αυτό το βότανο το έχω αναζητήσει αλλά δεν το έχω εντοπίσει. Αν είχαμε καταγεγραμμένη όλη την παραδοσιακή βοτανοθεραπεία θα είχαμε ένα πολύτιμο τοπικό βοτανικό φαρμακείο σήμερα και θα μας επισκέπτονταν βοτανολόγοι από όλον τον κόσμο.
Μια κοπέλα έπρεπε να γίνει η μαμή, να ξεγεννάει τις γυναίκες που τότε όλες τους γεννούσαν πολλά παιδιά, απαραίτητα για τα χωράφια. Όλοι εδώ, θυμόσαστε την τελευταία μαμή του Λογκανίκου, την υπέροχη θεία Ελένη Περιβολιώτη - Θεοφιλόπουλου ή Θύμιαινα που ξεγέννησε τις μανάδες μας με παραδοσιακό τρόπο, χωρίς μαιευτήρια και έξοδα. Δεν λάθεψε ποτέ ώστε να μη χαθεί παιδί από δικό της λάθος.
Ο άλλος παππούς μου Λεωνίδας Περιβολιώτης ή Κουρέας θεράπευε την αλωπεκία ή αλλιώς κασίδα όπως την ονόμαζαν τότε με θειάφι και λάδι. Σαν παιδάκι πέρναγα τα καλοκαίρια μου στους παπούδες μου. Είχα γίνει μάρτυρας τέτοιων θεραπειών ανθρώπων που έρχονταν να κουρευτούν και ο παππούς μου τους θεράπευε.
Ο εν λόγω παππούς όταν στο χωριό δεν υπήρχε ούτε καν αγροτικός γιατρός πρόσφερε τις ταπεινές του υπηρεσίες με συμβουλές και κάποια λίγα φάρμακα που του έστελναν οι κόρες του από την ξενιτειά. Μία φορά του έφεραν μια κατσίκα η οποία είχε τραυματίσει τους μαστούς της κι εκείνος τους έραψε με βελόνα και κλωστή και η γίδα έγινε καλά.
Η γιαγιά μου Κωνσταντίνα Περιβολιώτη ή Λεωνίδαινα ήταν εκείνη που έγραφε τις επιστολές για εκείνους που δεν γνώριζαν γραφή. Με τις επιστολές της ένωνε διχασμένες οικογένειες από παρεξηγήσεις, αλλά κυρίως από τους καημούς και τα παράπονα του ξενιτεμού. Την θυμάμαι σοβαρή να υπηρετεί με σεβασμό τον κοινωνικό της ρόλο.
Θυμάμαι στο χωριό να εξασκούν επαγγέλματα που έχουν εξαφανιστεί. Όπως το επάγγελμα του σαμαρά που έφτιαχνε σαμάρια για τα μουλάρια και τα γαϊδουράκια. Το επάγγελμα του πεταλωτή ο οποίος τοποθετούσε στις οπλές των αλόγων τα πέταλα για να μην τραυματίζονται τα πόδια αυτών των πολύτιμων ζωών για τις δουλειές και τις μεταφορές. Θυμάμαι τον ρόλο του κτηνίατρου ή του πρακτικού για τον ευνουχισμό των αρσενικών γαϊδουριών σαν έναν εφιάλτη. Θυμάμαι το αλώνισμα με άλογα στα αλώνια, το λίχνισμα και τη συλλογή του σιταριού.
Αξέχαστες θα μου μείνουν οι γεύσεις από τις δίπλες με καρύδια που τις φούρνιζαν σε ξυλόφουρνο σε ταψιά γεμάτα πετιμέζι και μέλι. Οι λαδεροί κουραμπιέδες με τα καβουρδισμένα αμύγδαλα και τα μοσχοκάρπια. Οι γεύσεις των φαγητών της κουμπάρας Αναστασίας Σοϊλή που όμοιες δεν έχω δοκιμάσει όπου κι αν ταξίδεψα.
Αγαπημένοι μου συμπατριώτες, είμαι βέβαιη ότι όλοι σας έχετε να διηγηθείτε πολύ σημαντικές ιστορίες και παραδόσεις.
Ευχαριστώ τον Πολιτιστικό Σύλλογο Λογκανίκου και την πρόεδρό του Γωγώ Μητροπούλου για την πρόσκληση. Ο Σύλλογος με τη δράση του κρατάει ζωντανή την παράδοση του χωριού μας.
Η παράδοση για να μη χαθεί στο χρόνο θα πρέπει να παραδοθεί στους νεότερους. Ο πιο ζωντανός τρόπος είναι ο βιωματικός. Ό,τι ζήσαμε και το είδαμε με τα μάτια μας είναι πιο δυνατό.
Ας προσπαθήσουμε να εμπνεύσουμε νέους ανθρώπους να μείνουν στον όμορφο τόπο μας. Να τους υποστηρίζουμε. Να μπορέσουν να κάνουν οικογένειες και να μην ερημώσουμε. Όλα ξεκινούν από μια ιδέα ή μια πίστη. Εκεί που νομίζουμε ότι όλα διαλύονται η πράξη δείχνει ότι όλα μπορούν να αλλάξουν, αρκεί να υπάρχουν άνθρωποι. Οι άνθρωποι τα κάνουν όλα. Όλοι μας εμπνευστήκαμε από άλλους ανθρώπους και προχωρήσαμε. Ένα πρόσωπο, ένας λόγος, ένα βιβλίο μπορεί να αλλάξει την πορεία ενός τόπου.
Όταν όλα καταρρέουν γύρω μου, όταν απελπίζομαι, στρέφομαι μέσα μου, ακούω στα αυτιά μου τα μοιρολόγια και τα τραγούδια του γάμου, ανακατεμένα με τις φωνές των γονέων και των παππούδων μου που με ενώνουν με τις ρίζες μου! Εικόνες και ήχοι με παρηγορούν και με εμπνέουν, ακόμα τώρα που είμαι κι εγώ γιαγιά και πασχίζω μαζί με όλους σας στη ζωή να παραδώσω ό,τι παρέλαβα, γιατί η Παράδοση είναι η τέχνη της επιβίωσης.
16/7/2025 Αγγελική Μάρκου
