Ο Παλαιολόγειος οχυρωμένος οικισμός στο «βράχο» του Λογκανίκου στη βόρεια Λακεδαίμονα, στην περιοχή από όπου ξεκινούν για την πορεία τους για το νότο, τόσο ο Ευρώτας με τις πηγές του στα ριζά του λόφου του Χελμού αλλά και ο Ταΰγετος, που αποκτά την επιβλητική του μορφή σηκώνοντας το ανάστημά του από το μοναστήρι της Γέννησης της Θεοτόκου στο Αμπελάκι, έχει ως πρώτο βιγλάτορά του, το φρούριο του Λογκανίκου, στην κορυφή του βράχου της Κάναβας και επιβλέπει από εκεί όλη τη βόρεια λεκάνη του Ευρώτα έως την Πελλάνα και τη Σελλασία στο νότο και μέχρι την Τσεμπερού και τη Σκιρίτιδα στα βόρεια και ανατολικά.
Η αναφορά μας στο Λογκανίκο στο φετινό αφιέρωμα του Λακωνικού Ημερολογίου έχει σχέση με τη λεγόμενη «Περιηγητική φιλολογία» και θα επικεντρωθεί σ’ ένα περιηγητικό κείμενο του 17ου αιώνα του Οθωμανού περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος περιγράφει με γλαφυρότητα το φυσικό κάλος της περιοχής, του οικισμού αλλά και των κατοίκων. Βαθμοφόρος στο σώμα των σπαχήδων, διανοούμενος της εποχής, επίσημος ιστοριογράφος του Οθωμανικού κράτους, της εποχής εκείνης, διπλωμάτης, έχοντας ακόμα και τον τίτλο του Nafiz (σοφός), ταξιδεύει σαν πολεμιστής, αλλά και σαν μουεζίνης και σαν σύμβουλος, που η γνώμη του λαμβάνεται πάντοτε υπόψη από τις κατά τόπους διοικητικές και στρατιωτικές αρχές του Οθωμανικού κράτους. Ταξίδεψε επί 40 χρόνια και επισκέφτηκε την Αίγυπτο, τη Μέκκα, την Περσία, τη Μικρασία, Κριμαία, Μολδαβία, Αυστρία, Δανία, Ολλανδία και Σουηδία. Η εποχή κατά την οποία ταξίδευε ο Evliya, συμπίπτει με τη μεγάλη ακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όταν οι τούρκικες στρατιές απειλούσαν την καρδιά της Ευρώπης.
koimisi_theotolkou
oxiro-14os-aiwnas
pirgospito-14os-aiwnas
vizantines-oxirwseis
Το καλοκαίρι του 1668, ένα χρόνο πριν την λήξη του Τουρκοβενετικού πολέμου (1644 –1669) και την κατάληψη του Χάνδακα της Κρήτης από τους Τούρκους, κατευθύνθηκε στην Πελοπόννησο και έχοντας επισκεφτεί την Κόρινθο και την Πάτρα, προχώρησε με ενδιάμεσες στάσεις στο νοτιοδυτικό άκρο της χερσονήσου με σκοπό από την Καλαμάτα να φτάσει στο Μυστρά δια μέσου Λεονταρίου και Λογκανίκου:
Φεύγοντας από το φρούριο του Λεονταρίου. «……Αποδώ, έπειτα από τρίωρη πορεία προς την κατεύθυνση της Μέκκας, περνώντας από γκρεμούς, φτάσαμε στο φρούριο του Λογκανίκου. Είχε χτιστεί το... από έναν άπιστο Έλληνα που λεγόταν Λογκανίκ... Ο σουλτάνος Μανσούρ, βασιλιάς της Ανδαλουσίας και Αφρικής, αφού κατάκτησε την Κρήτη, έπειτα κατέκτησε κι αυτό το φρούριο… Το μόνο που έμεινε είναι ένας πύργος που είναι στραμμένος προς την ανατολή. Τώρα δεν κατοικεί κανείς στο φρούριο. Εδώ οι κάτοικοι της Κάτω Πόλης κρύβουν το έχεις τους, για να το προφυλάξουν από τους άπιστους της Μάνης. Δεν υπάρχουν σπίτια ούτε τίποτα άλλο. Κάθε βράδυ πέντε οπλοφόροι φυλάνε την κάτω από το φρούριο πόλη. Αν κάνουν οποιαδήποτε κίνηση οι άπιστοι της Μάνης, τότε αυτοί μπορούν να ειδοποιήσουν με φωτιές και τουφεκιές. Στα γύρω χωριά υπάρχουν πολλοί οπλισμένοι, έτοιμοι να προφυλάξουν την κωμόπολη του Λογκανίκου.
Η μορφή της περιοχής του Λογκανίκου.
Βρίσκεται μέσα σε κοιλάδες και λόφους και βράχια. Νομίζει κανείς ότι πρόκειται για κοιλάδες και γκρεμούς της κόλασης. Υπάρχουν επτά καταστήματα και πεντακόσια στενά και κεραμιδοσκέπαστα σπίτια, που βρίσκονται μέσα σε δάσος. Έχει πέντε γειτονιές. Σε κάθε σπίτι υπάρχει νερό και μύλος. Υπάρχουν έντεκα εκκλησίες γιατί οι περισσότεροι κάτοικοι είναι άπιστοι. Και οι μουσουλμάνοι ακόμη, έχουν αλλάξει την πίστη τους. Το κλίμα και το νερό είναι θαυμάσια, γι' αυτό και οι άνθρωποι είναι όμορφοι. Όλοι επεξεργάζονται το μετάξι. Αυτό τον καιρό έχουν πάρει τα βουνά εξαιτίας μιας επιδημίας. Στην πόλη έχουν μείνει μόνο εκατό άνθρωποι…... Το φρούριο υπάγεται στη δικαιοδοσία του μπέη του σαντζακιού του Μυστρά. Συνεχίζοντας το δρόμο μας περάσαμε από τα χωριά Ayavas, Kokicse, Agoryan, Alarozi, τα οποία βρίσκονται στις πλαγιές των βουνών της Μάνης. Αφού πορευτήκαμε τέσσερις ώρες, φτάσαμε στο περιλάλητο φρούριο του Μυστρά».
Η περιγραφή του Οθωμανού Εβλιγιά Τσελεμπή σχεδόν ταυτίζεται και με τα σημερινά αρχαιολογικά δεδομένα, αφού στην σημερινή κοινότητα Λογκανίκου εντοπίζονται τόσο το βυζαντινό οχυρό αλλά και αρχαιολογικές και ιστορικές μαρτυρίες για τους έντεκα ναούς της Παλαιολόγειας περιόδου(1261-1460).
Οι πληροφορίες που μας παρέχει ο Οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή είναι σημαντικές. Ο αριθμός των 500 οικιών μπορεί να είναι συμβατικός, δεν πρέπει να απέχει όμως πολύ από την πραγματικότητα, αφού τις πληροφορίες που μας δίνει, κατά το πλείστον τις δέχεται από τις κατά τόπου Οθωμανικές αρχές. Ο αριθμός αυτός των οικιών, σε σχέση με τα 300 μισογκρεμισμένα, που ο Τσελεμπή απαντά στο Λεοντάρι, που είναι καζάς και βοεβοδαλίκι και στα 400 συνολικά σπίτια που συναντά στην πορεία του προς το Μυστρά, στα τέσσερα χωριά που αναφέρει- Αγιαβάς (Άγιος Βασίλειος Λογκανίκου), Κοκίτσα (Κοτίτζα), Αγόριανη και Αλαρόζη- δείχνει ότι η κώμη του Λογκανίκου λίγα χρόνια πριν την Β΄ Βενετοκρατία (1687-1715) θα μπορούσε να δραστηριοποιήσει έναν πληθυσμό με αξιόλογη δημογραφική άνοδο. Εκτός από τον αριθμό των οικιών, οι ένδεκα χριστιανικοί ναοί, τα επτά καταστήματα, η έδρα βοεβόδα, η συστηματική φύλαξη του πύργου στο κάστρο, η παραμονή στην κώμη τουλάχιστον 100 κατοίκων, παρά την επιδημία της πανώλης, η συστηματική επεξεργασία μεταξιού, αλλά και ο έλεγχος των δερβενιών του ΒΑ. Ταϋγέτου και η εύκολη πρόσβαση στη «Μυστριώτικη στράτα» συνηγορούν ότι η περιοχή γνωρίζει μια σχετική πληθυσμιακή πυκνότητα εν αντιθέσει με τη δημογραφική κρίση του 17ου αιώνα.
Τέλος τον πλέον εντυπωσιακό στοιχείο του περιηγητικού κειμένου του Εβλιγιά Τσελεμπί είναι η περιγραφή του φυσικού κάλλους της περιοχής αυτής, του Ταϋγέτου, με τα πυκνά δάση και τα βραχώδη εξάρματα των κλιτυών του βουνού, που φαντάζουν στα μάτια του σαν «…κοιλάδες και γκρεμούς της κόλασης. Αλλά και οι ευεργετικές ιδιότητες του δάσους, σύμφωνα με τον περιηγητή, έχουν ως αποτέλεσμα «Το κλίμα και το νερό να είναι θαυμάσια, γι’αυτό και οι άνθρωποι, στο Λογκανίκο, είναι όμορφοι ».
Κείμενο: Λεωνίδας Σουχλέρης, Αρχαιολόγος της ΛΘ΄ ΕΠΚΑ
Βιβλιογραφία
1. F.C.H.L.Pouqueville, Voyage dans la Grece, Paris 1827, t.E΄, 541, και τ.ΣΤ΄,42
2. Κ.Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα. Αθήναι 1, 1970.581 -600
3. Θ. Π. Κωστάκη, Ο Elviya Celebi στήν Πελοπόννησο, Πελοποννησιακά 14 (1980-81), σ. 270.
4. Δ. Λούπη, Εβλιά Τσελεμπί, Οδοιπορικό στήν Ελλάδα (1668- 1671), Αθήνα 1994, σ. 341.
5. Λ.Σουχλέρης, Υστεροβυζαντινή κώμη Λογκανίκου. Νεώτερα αρχαιολογικά ευρήματα. Πελοποννησιακά, Πρακτικά του ΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Τρίπολη 24-29 Σεπτεμβρίου 2000), τόμος Α΄, Αθήναι 2001-2002.σ.355-385.
6. Ν.Σκάγκος, Τοπωνύμια Λακεδαίμονος (Λογκανίκος,Κοτίτσα). Ιστορικογεωγραφικά 10. Γιάννενα – Θεσσαλονίκη 2004.169 -181
